Ο λιμνοθάλασσα -υδροβιότοπος Ωρωπού αν και βρίσκεται τόσο κοντά στο μητροπολιτικό Κέντρο της Αθήνας διατηρεί σημαντικά φυσικά χαρακτηριστικά γεγονός που τον καθιστά σημαντικό πόλο έλξης στην περιοχή. Παράλληλα, λόγω της άμεσης γειτνίασης της οικολογικά ευαίσθητης αυτής περιοχής με ανθρωπογενείς δραστηριότητες επιβάλλεται η προστασία της και η λήψη μέτρων για τη διατήρησή της σε υψηλό επίπεδο.
Στα πλαίσια αυτά ανατέθηκε από το Δήμο στη μελετήτρια Γεωλόγο-Περιβαλλοντολόγο Ευγενία Λαγκαδινού ειδική Προμελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων και στο μηχανικό Ζαμπάρα Χριστόφορο Αρχιτεκτονική μελέτη στην οποία προβλέπονται ειδικά έργα.
Σημειώνεται ότι η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία και η WWF, που παρακολουθούν την περιοχή από χρόνια, έχουν εκπονήσει ‘’Προκαταρκτική μελέτη διαχείρισης, προστασίας και ανάδειξης υγροτόπου Σκάλας Ωρωπού’’, οι βασικές αρχές της οποίας λήφθηκαν υπόψη από το Δήμο και τους μελετητές του κατά το σχεδιασμό του πάρκου.
ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΥΔΡΟΒΙΟΤΟΠΟΥ ΩΡΩΠΟΥ - ΦΥΣΙΚΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ
Ο υγρότοπος του Ωρωπού (~650 στρέμματα) αποτελεί μια σχεδόν επίπεδη παράκτια έκταση. Περιλαμβάνει μια ρηχή λιμνοθάλασσα που χωρίζεται από τη θάλασσα με μια στενή και χαμηλή λουρονησίδα. Η λουρονησίδα αυτή τα τελευταία χρόνια είναι ανοιχτή και επιτρέπει την επικοινωνία με τη θάλασσα. Στο ΝΑ τμήμα του υγροτόπου εκτείνονται εποχιακά κατακλυζόμενοι αλμυρόβαλτοι. Τόσο στους αλμυρόβαλτους όσο και στα όρια και τις νησίδες της λιμνοθάλασσας αναπτύσσεται χαμηλή αλοφυτική βλάστηση, ενώ προς το εσωτερικό της στεριάς αναπτύσσονται χορτολιβαδικές εκτάσεις και περιορισμένοι καλαμώνες. Στο ΒΔ τμήμα εντοπίζεται και μια εκτενής κοινωνία χαμηλών βούρλων.
Στα εσωτερικά, προς την ξηρά, όρια του υγροτόπου έχει διαμορφωθεί τις τελευταίες δεκαετίες οικισμός με αραιή δόμηση, ο οικισμός του Αγίου Κωνσταντίνου, που αποτελείται κυρίως από χαμηλές παραθεριστικές κατοικίες με κήπο.
Ο εν λόγω υγρότοπος μαζί με τον υγρότοπο στις εκβολές του Ασωπού, ο οποίος εκτείνεται περίπου 2 km δυτικότερα, αποτελούν απομεινάρια ενός ενιαίου και ευρύτερου υγροτοπικού συστήματος που κατά ένα μεγάλο μέρος περιορίστηκε από την οικιστική ανάπτυξη.
ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ – ΠΑΝΙΔΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΥΔΡΟΒΙΟΤΟΠΟΥ ΩΡΩΠΟΥ
Στην περιοχή έχουν καταγραφεί τουλάχιστον 180 διαφορετικά είδη πουλιών, 54 εκ των οποίων είναι προστατευόμενα και περιλαμβάνονται στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ ‘Περί της Διατηρήσεως των Άγριων Πτηνών’.
Τέσσερα (4) είδη του ίδιου Παραρτήματος αναπαράγονται στην περιοχή (Charadrius alexandrinus, Himantopus himantopus,Sterna albifrons, Calandrella brachydactyla).
Ο υγρότοπος ξεχωρίζει καθώς είναι η σημαντικότερη περιοχή στην Αττική και στον νότιο Ευβοϊκό κόλπο γενικότερα για τη διατήρηση του Θαλασσοσφυριχτή Charadrius alexandrinus.
Το χειμώνα η περιοχή φιλοξενεί σημαντικότατους, σε πανελλαδικό επίπεδο, αριθμούς Μελανοκέφαλων Γλάρων Larus melanocephalus (έως 3.500 πουλιά).
Ο υγρότοπος συνιστά σημαντικό σταθμό την άνοιξη, όταν δέχεται και τις επισκέψεις πολλών σε αριθμό αλλά και σε ποικιλία, διαφορετικών ειδών παρυδάτιων πουλιών. Την περιοχή χρησιμοποιούν κατά τις μεταναστευτικές τους μετακινήσεις αξιόλογοι αριθμοί ορισμένων ειδών του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ και ιδιαίτερα: Χαλκόκοτες (Plecadis falcinellus), Μαχητές (Philomachus pugnax) κ.α.
H μικρή έκταση του υγροτόπου αναγκάζει τα πουλιά να βρίσκονται σε «ακτίνα παρατήρησης» για τους ανθρώπους. Έτσι, ένας παρατηρητής μέσα σε 1-2 ώρες είναι δυνατό να δει 50-60 διαφορετικά είδη πουλιών σε ένα τυπικό χειμωνιάτικο ή ανοιξιάτικο πρωινό.
Τα 54 είδη πουλιών του Παραρτήματος Ι 79/409/ΕΕ που εμφανίζονται στον παρακάτω πίνακα. Με έμφαση σημειώνονται τα τέσσερα είδη που αναπαράγονται στην περιοχή.
| α/α | Επιστημονική Ονομασία | Ελληνική Ονομασία |
|---|---|---|
| 1 | Gavia arctica | Λαμπροβούτι |
| 2 | Puffinus yelkouan | Μύχος |
| 3 | Phalacrocorax pygmeus | Λαγγόνα |
| 4 | Ixobrychus minutus | Μικροτσικνιάς |
| 5 | Nycticorax nycticorax | Νυχτοκόρακας |
| 6 | Ardeola ralloides | Κρυπτοτσικνιάς |
| 7 | Egretta garzetta | Λευκοτσικνιάς |
| 8 | Egretta alba | Αργυροτσικνιάς |
| 9 | Ardea purpurea | Πορφυροτσικνιάς |
| 10 | Ciconia ciconia | Πελαργός |
| 11 | Plegadis falcinellus | Χαλκόκοτα |
| 12 | Platalea leucorodia | Χουλιαρομύτα |
| 13 | Phoenicopterus ruber | Φοινικόπτερο |
| 14 | Cygnus cygnus | Αγριόκυκνος |
| 15 | Tadorna ferruginea | Καστανόχηνα |
| 16 | Circus aeruginosus | Καλαμόκιρκος |
| 17 | Circus cyaneus | Βαλτόκιρκος |
| 18 | Pandion haliaetus | Ψαραετός |
| 19 | Falco vespertinus | Μαυροκιρκίνεζο |
| 20 | Falco peregrinus | Πετρίτης |
| 21 | Porzana sp | |
| 22 | Himantopus himantopus | Καλαμοκανάς |
| 23 | Recurvirostra avosetta | Αβοκέτα |
| 24 | Burhinus oedicnemus | Πετροτριλίδα |
| 25 | Glareola pratincola | Νεροχελίδονο |
| 26 | Charadrius dubius | Ποταμοσφυριχτής |
| 27 | Charadrius hiaticula | Αμμοσφυριχτής |
| 28 | Pluvialis apricaria | Βροχοπούλι |
| 29 | Philomachus pugnax | Μαχητής |
| 30 | Gallinago media | Διπλομπεκάτσινο |
| 31 | Limosa lapponica | Ακτοτούρλι |
| 32 | Tringa glareola | Λασπότρυγγας |
| 33 | Larus melanocephalus | Μαυροκέφαλος Γλάρος |
| 34 | Larus minutus | Νανόγλαρος |
| 35 | Larus genei | Λεπτόραμφος Γλάρος |
| 36 | Larus audouinii | Αιγαιόγλαρος |
| 37 | Gelochelidon nilotica | Γελογλάρονο |
| 38 | Sterna caspia | Καρατζάς |
| 39 | Sterna sandvicensis | Χειμωνογλάρονο |
| 40 | Sterna hirundo | Ποταμόγλαρονο |
| 41 | Sterna albifrons | Νανογλάρονο |
| 42 | Chlidonias hybridus | Μουστακογλάρονο |
| 43 | Chlidonias niger | Μαυρογλάρονο |
| 44 | Alcedo atthis | Αλκυόνα |
| 45 | Calandrella brachydactyla | Μικρογαλιάντρα |
| 46 | Lullula arborea | Δενδροσταρήθρα |
| 47 | Anthus campestris | Χαμοκελάδα |
| 48 | Acrocephalus melanopogon | Μουστακοποταμίδα |
| 49 | Ficedula albicollis | Κρικομυγοχάφτης |
| 50 | Lanius collurio | Αετομάχος |
| 21 | Lanius minor | Γαϊδουροκεφαλάς |
| 52 | Emberiza caesia | Σκουρόβλαχος |
| 23 | Emberiza hortulana | Βλάχος |
| 54 | Charadrius alexandrinus | Θαλασσοσφυριχτής |
Άλλα σημαντικά είδη πανίδας, πέρα από την ορνιθοπανίδα, που έχουν εντοπιστεί στην περιοχή του υγροτόπου είναι:
το Λιακόνι (Chalkides occelatus), ένα ασυνήθιστο είδος σαύρας με πολύ περιορισμένη εξάπλωση στην Ευρώπη.
Χειρόνομοι: Μία από τις βασικές «προσφορές» του υγρότοπου στους φτερωτούς επισκέπτες του είναι από τη μεριά των ασπόνδυλων, τα δίπτερα «χειρόνομοι» (Chironomidae), που εμφανίζονται σε μεγάλα σμήνη προσφέροντας τροφή σε πολλά είδη πουλιών, παρυδάτιων και μη, αλλά και τρόμο σε περιοίκους που δεν διακρίνουν τη διαφορά τους από τα κουνούπια (Culicidae). Οι προνύμφες των χειρόνομων ζουν στον ιλυώδη πυθμένα αλμυρών υγροτόπων. Οι ακμαίες, πτερωτές, νύμφες μοιάζουν με κουνούπια. Η ομοιότητά τους με τα κουνούπια έχει προξενήσει την παρεξηγημένη άποψη ότι ο υγρότοπος είναι εστία κουνουπιών. Ωστόσο, οι προνύμφες των τυπικών κουνουπιών δεν εμφανίζονται σε αλμυρά νερά όπως οι προνύμφες των χειρόνομων. Το πιο σημαντικό γεγονός όμως για τους περιοίκους είναι ότι τα αναρίθμητα σμήνη των φτερωτών χειρόνομων δεν τρέφονται καν. Ζουν με αυτή τη μορφή μόνο για να αναπαραχθούν. Όλη τους η ανάπτυξη στηρίζεται στην τροφή που λαμβάνουν ως προνύμφες στον πυθμένα των υγροτόπων.
ΠΙΕΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΥΔΡΟΒΙΟΤΟΠΟ ΩΡΩΠΟΥ – ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
Η περίπτωση του υδροβιότοπου που Ωρωπού έχει να επιδείξει μια εξαιρετική ποικιλία σε δραστηριότητες που περιορίζουν την έκτασή του και υποβαθμίζουν τις λειτουργίες του.
Στερεά απορρίμματα και ρύπανση (οικιακά απορρίμματα, υλικά οικοδομών, χωματουργικά υλικά, θαλάσσια ρύπανση από διερχόμενα πλοία).
- Οικιστική ανάπτυξη (οικιστική δόμηση, διανοίξεις οδών, εκχερσώσεις βλάστησης, μπαζώματα).
- Άλλες οικονομικές δραστηριότητες (λειτουργία δύο σταθμών φιλοξενίας και επισκευής σκαφών).
- Αναψυχή - Αθλητισμός (εκπαιδευτικές πτήσεις ιδιωτικών ελικοπτέρων, kite-surf κ.α.)
- Ανεξέλεγκτη κίνηση τροχοφόρων στην παραλιακή ζώνη και στη βόρεια λουρονησίδα.
- Παράνομη σύλληψη μικρόπουλων για να χρησιμοποιηθούν ως «ζώα συντροφιάς».
- Κυνήγι/λαθροθηρία (τα εντατικά μέτρα για την απαγόρευση του κυνηγιού από το Δασαρχείο Καπανδριτίου περιόρισαν πολύ το πρόβλημα).
- Φυσικοί κίνδυνοι (Καθίζηση εδάφους και διάβρωση στην παράκτια λουρονησίδα, ακραία καιρικά φαινόμενα κ.α.).
- Άλλες χρήσεις και απειλές (βόσκηση, χωρίς προγραμματισμό φυτεύσεις, κατασκηνωτές κ.α.
ΟΦΕΛΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΥΔΡΟΒΙΟΤΟΠΟΥ ΩΡΩΠΟΥ
O υγρότοπος Ωρωπού αξίζει να αναδειχθεί καθώς έχει τα παρακάτω κύρια χαρακτηριστικά:
- γειτνιάζει με το πολεοδομικό συγκρότημα Αθηνών και η πρόσβαση είναι εύκολη
- έχει οικολογικό ενδιαφέρον και προσφέρεται για παρατήρηση πουλιών
- δέχεται πολλές και ποικίλες πιέσεις
- μπορεί να αποτελέσει ένα παράδειγμα διαχείρισης, προστασίας και αξιοποίησης μιας υγροτοπικής έκτασης
- προσφέρεται για περιβαλλοντική εκπαίδευση και ενημέρωση
Στόχος λοιπόν είναι η δημιουργία ενός πρότυπου χώρου, μοναδικού στην Αττική, όπου μαθητές, επιστήμονες, φοιτητές και άλλες κατηγόριες πολιτών θα μπορούν να παρατηρήσουν την ορνιθοπανίδα, να εκπαιδευτούν και να ψυχαγωγηθούν. Η γειτνίαση με την Αθήνα, σε συνδυασμό με τα οικολογικά της χαρακτηριστικά δίνει ένα μεγάλο συγκριτικό πλεονέκτημα στην περιοχή.
Κατά τη φάση λειτουργίας του έργου αναμένονται σημαντικές θετικές επιδράσεις. Ειδικότερα αναμένεται:
- Αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των κατοίκων.
- Αύξηση της αξίας των ακινήτων στην άμεση περιοχή του έργου.
- Αποτροπή της άναρχης εξάπλωσης παράνομων κτισμάτων ή δραστηριοτήτων στο γύρω χώρο.
- Προσέλκυση νέων επισκεπτών στην περιοχή που θα επιφέρουν τόνωση της τοπικής οικονομίας και κοινωνίας.
ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ- ΒΑΣΙΚΕΣ ΙΔΕΕΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΥ ΠΑΡΚΟΥ
Οι γενικές αρχές σύνθεσης του πάρκου προβλέπουν ένα διακριτικό σχεδιασμό στοιχείων τα οποία εναρμονίζονται με το τοπίο. Προβλέπονται ελαφρές κατασκευές που συνδέονται με διαδρομές περιπάτου – παρατήρησης χρησιμοποιώντας φυσικά υλικά και ξύλο.
Όπως παρουσιάζεται και στο Σχέδιο Γενικής Διάταξης, ο σχεδιασμός προβλέπει τη δημιουργία δύο πόλων με τις υποστηρικτικές για το πάρκο υποδομές, αυτόν της Ανατολικής και αυτόν της Δυτικής εισόδου στις οποίες τοποθετούνται και τα κτίρια.
Η σύνδεση των δύο πόλων (Ανατολικής και αυτόν της Δυτικής εισόδου) θα πραγματοποιείται με δύο ξεχωριστές πορείες, μία ποδηλατική και μια περιπάτου – παρατήρησης.
Η ποδηλατική διαδρομή συμπίπτει με την υπάρχουσα περιμετρική στον οικισμό ασφαλτοστρωμένη οδό, η οποία θα μετατραπεί σε οδό ήπιας κυκλοφορίας με ποδηλατόδρομο.
Το μονοπάτι πεζοπορίας – παρατήρησης θα είναι μια ξύλινη κατασκευή που σχεδιάζεται έτσι ώστε να επιτρέπει μία διακριτική κίνηση μέσα στον υγρότοπο. Θα τοποθετηθεί είτε πάνω σε αποστάτες είτε πάνω σε πασσάλους. Πάνω του προσαρτώνται σποραδικά στοιχεία ενημέρωσης για τα είδη των πουλιών και τον υγρότοπο, καθιστικά, πλατώματα και τοίχοι θέασης.
Σε δύο συγκεκριμένα σημεία αυτής της πορείας προτείνεται η κατασκευή δύο ειδικών παρατηρητηρίων της ορνιθοπανίδας.
Όπως γίνεται αντιληπτό λοιπόν, οι επεμβάσεις θα είναι πιο έντονες στις δυο εισόδους, στην Ανατολική και στη Δυτική είσοδο. Εκεί προβλέπεται ανάπλαση, διαμόρφωση χώρου στάθμευσης και κτίριο υποδοχής.
Πιο αναλυτικά, η Ανατολική είσοδος βρίσκεται σε αρκετή απόσταση από τον πυρήνα του υδροβιότοπου γεγονός που επιτρέπει σχετικά μεγαλύτερης κλίμακας επεμβάσεις. Εδώ τοποθετείται:
- Ο κυρίως χώρος στάθμευσης.
- Ένας θεματικός παιδότοπος.
- Το κτίριο υποδοχής Α, το οποίο θα στεγάζει Αίθουσα υποδοχής και ενημέρωσης κοινού, Αναψυκτήριο, Κατάστημα ενοικίασης ποδηλάτων, Γραφεία κ.α.
Η Δυτική είσοδος σχεδιάζεται στη θέση όπου σήμερα βρίσκεται το καρνάγιο ιστιοπλοϊκών σκαφών. Στη θέση αυτή σχεδιάζονται:
- Δευτερεύων χώρος στάσης
- Ένα δεύτερο κτίριο υποδοχής Β, το οποίο θα στεγάζει Αίθουσα βιβλιοθήκης, παρουσίασης και πολυμέσων, Αναψυκτήριο, Κατάστημα ενοικίασης ποδηλάτων, Υπαίθριο στεγασμένο χώρο συγκέντρωσης κ.α.
Τα κτίρια προβλέπεται να ακολουθούν την ίδια αρχιτεκτονική γλώσσα με αυτή των διαδρομών και των ξύλινων μονοπατιών του πάρκου.
Όπως προαναφέρθηκε, ακριβώς επειδή ο υδροβιότοπος είναι μια εξαιρετικά ευαίσθητη περιοχή προτείνεται η περίφραξή του κατά μήκος του ορίου του οικισμού και η ελεγχόμενη πλέον κίνηση του αυτοκινήτου στα όριά του. Συγκεκριμένα η περιμετρική προς τον οικισμό ασφαλτοστρωμένη οδός, προτείνεται να μετατραπεί σε οδό ήπιας κυκλοφορίας με διακριτό ποδηλατόδρομο.
ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ – ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΕΞΥΓΙΑΝΣΗΣ
Πέρα από τον παραπάνω αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, προβλέπεται να ληφθούν κάποια μέτρα διαχείρισης και εξυγίανσης του χώρου του υγροτόπου:
- Θέσπιση Φορέα Διαχείρισης και διαμόρφωση Σχεδίου Επικοινωνίας και Σχεδίου Διακίνησης επισκεπτών.
- Απομάκρυνση όλων των ξενικών ειδών φύτευσης και πραγματοποίηση νέων φυτεύσεων με ενδημικά είδη ύστερα από κατάλληλη φυτοτεχνική μελέτη.
- Αφαίρεση και απομάκρυνση όλων των επιχωματώσεων (μπαζώματα) και των απορριμμάτων.
- Απομάκρυνση της ασφάλτου από το παράνομο οδικό δίκτυο μέσα στον υγρότοπο, αποξήλωση και μεταφορά των αντίστοιχων στύλων της ΔΕΗ κ.α.
- Απομάκρυνση όλων των ασύμβατων κατασκευών που βρίσκονται εντός της δημοτικής ιδιοκτησίας
- Ρύθμιση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος.
