Ανασκαφή Ωρωπού

 Οι ανασκαφές στο Οικόπεδο του ΟΣΚ στη Σκάλα Ωρωπού

Οι ανασκαφές στο οικόπεδο  του ΟΣΚ στη Σκάλα Ωρωπού ξεκίνησαν στα μέσα της δεκαετίας του 1980 εξ αιτίας της ανέγερσης  ενός νέου σχολικού κτιρίου που θα στέγαζε το Γυμνάσιο Ωρωπού.

Η αρχαία πόλη του Ωρωπού βρίσκεται κάτω από τη σύγχρονη πόλη της Σκάλας Ωρωπού, στα όρια μεταξύ Αττικής και Βοιωτίας, απέναντι από την Ερέτρια (. Κατά τη διάρκεια των πέντε τελευταίων δεκαετιών, η Β' Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων έχει πραγματοποιήσει περισσότερες από 50 σημαντικές σωστικές ανασκαφές σε οικόπεδα. 

Περιοχή Ωρωπού -Μαζαράκης Αινιάν

Το ανατολικό νεκροταφείο καταλαμβάνει μια στενή λωρίδα εκατέρωθεν αρχαίου δρόμου, στα Νέα Παλάτια, ενώ ένα δεύτερο πλούσιο νεκροταφείο έχει εν μέρει ανασκαφεί στα δυτικά όρια της πόλης, στη Σκάλα Ωρωπού. 

Τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα από την περιτειχισμένη αρχαία πόλη, καθώς και τα ευρήματα τόσο από την πόλη όσο και από τα νεκροταφεία χρονολογούνται κυρίως στην ύστερη κλασική περίοδο έως την παλαιοχριστιανική εποχή. Για πολλά χρόνια, το αινιγματικό χαρακτηριστικό ήταν η σχεδόν παντελής απουσία ιχνών ανθρώπινης ενασχόλησης των προηγούμενων περιόδων της ιστορικής εποχής. Το χάσμα στην ακολουθία γεφυρώθηκε στα μέσα της δεκαετίας του 80, όταν Έφορος Αρχαιοτήτων Αττικής ήταν ο Δρ. Βασίλειος Πετράκος. 

Η αείμνηστη Αλίκη Δραγώνα ανέσκαψε δύο περιοχές, ένα οικόπεδο της τηλεφωνικής εταιρείας στο ανατολικό άκρο της πόλης  και το ακίνητο του σχολείου περίπου 600 μέτρα δυτικά

Στο προηγούμενο οικόπεδο βρέθηκαν στοιχεία ότι ο Ωρωπός κατοικήθηκε τουλάχιστον από τα τέλη του 10ου αι. και μετά, ενώ στη μετέπειτα μια τεράστια βιομηχανική συνοικία του 8ου και 7ου αιώνα π.Χ. αποκαλύφθηκαν και άλλα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και τάφοι του LG μέσω των αρχαϊκών χρόνων. 

ΤΑ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ∆Ε∆ΟΜΕΝΑ ΑΠΟΙ ΤΗΝ ΑΝΑΣΚΑΦΗ ΩΡΩΠΟΥ

Περίπου 600 μέτρα δυτικά του Ο.Τ.Ε. οικόπεδο, η Αλίκη Δραγώνα ανέσκαψε μεταξύ 1985 και 1987 μια τεράστια έκταση που έδωσε στοιχεία για κατοχή από τα μέσα του 8ου αι. μέχρι την Αρχαϊκή περίοδο  Η ανασκαφή χωρίστηκε σε πολλούς τομείς. Στο δυτικότερο αποκαλύφθηκε ο Τομέας Ε , δρόμος, οικία, μακρύ αψιδωτό κτίσμα και μεγάλος περίβολος, που χρονολογείται από την Ύστερη Γεωμετρική έως την Ύστερη Αρχαϊκή περίοδο.

Στον Ανατολικό Τομέα, i. μι. αποκαλύφθηκε η πραγματική Σχολική περιουσία, μια τεράστια βιομηχανική συνοικία και τάφοι της Ύστερης Γεωμετρικής έως της Πρώιμης Αρχαϊκής περιόδου 

ανασκαφή Ωρωπού  Μαζαράκης Αινιάν

ΔΥΤΙΚΗ ΠΛΕΥΡΑ ΑΝΑΣΚΑΦΗΣ ΟΣΚ ΣΚΑΛΑ ΩΡΩΠΟΥ

ΠΕΡΙΒΟΛΟΙ

Τομέας Ε  οικόπεδο ΟΣΚ ,σχέδιο Καλλιοντζής

Οι πιο πρόσφατες κατασκευές στον Τομέα Ε καταλαμβάνουν τη βορειοδυτική και νοτιοανατολική πλευρά της ανασκαφικής περιοχής. Στην πρώην περιοχή αποκαλύφθηκε εν μέρει ένας τοίχος (35) μήκους σχεδόν 60 μ. Οι δύο διατηρημένες γωνίες υποδηλώνουν ότι επρόκειτο για περίβολο που περιέκλειε σημαντικό δημόσιο ή θρησκευτικό χώρο που εκτεινόταν προς τη Δύση. Στην τελευταία αυτή περιοχή ερευνήθηκαν εν μέρει δύο περίβολοι (38, 39). Αν κρίνουμε από το βάθος στο οποίο θεμελιώνονται, ο τοίχος 38 είναι προγενέστερος του 39. Με τον τελευταίο συσχετίστηκε μια λεκανή με ταινιωτή διακόσμηση του 6ου αι. π.Χ. 

ΔΡΟΜΟΙ

Αποκαλύφθηκε δρόμος της αρχαϊκής περιόδου που συνόρευε εκατέρωθεν με αναλημματικά τείχη  σε μήκος 35 μέτρων. Ο πραγματικός δρόμος έχει πλάτος 2,30-2,50 m και ακολουθεί κατεύθυνση Βορρά-Νότου. Ο τοίχος 6 έφυγε από χρήση νωρίτερα από τον ανατολικό . Στα ανατολικά του δρόμου αρκετά στρώματα άμμου δείχνουν την ύπαρξη ρέματος ή χειμάρρου στην περιοχή.

ανασκαφή Ωρωπού σχέδιο Καλλιοντζής 

Ορθογώνιο σπίτι Α-Δ 

 Ακριβώς δυτικά του δρόμου βρέθηκε ένα ορθογώνιο σπίτι. Ο δρόμος ήταν σε υψηλότερο επίπεδο και η πρόσβαση από το σπίτι γινόταν μέσω πήλινης ράμπας. Το σπίτι δεν διατηρήθηκε εξ ολοκλήρου αλλά φαίνεται ότι στην τελική του φάση αποτελούνταν από τρία περίπου τετράγωνα δωμάτια  που ανοίγουν προς τα Νότια σε μια αυλή . αρχικά φαίνεται ότι αποτελούνταν μόνο από δύο δωμάτια και μια κοινή αυλή . Οι συνολικές διαστάσεις του αρχικού κτιρίου θα ήταν περίπου. 9 επί 9,20 μ. Έτσι, και στις δύο οικοδομικές φάσεις το σχέδιο ήταν αυτό μιας πρώιμης κατοικίας ζυμαρικών. Στη νοτιοδυτική γωνία του ανατολικού δωματίου , που στηρίζεται στον τελευταίο όροφο, υπήρχε πήλινη μπανιέρα. στο κέντρο του δωματίου βρέθηκε το κάτω μέρος ενός χονδροειδούς αγγείου που περιείχε στάχτη. Στη βορειοανατολική γωνία υπήρχε μια εστία που φαίνεται να ήταν σε χρήση σε παλαιότερη φάση. Στη νοτιοδυτική γωνία του μεσαίου δωματίου , που σχετίζεται με τον τελευταίο όροφο, υπήρχε ένας περίπου τετράγωνος πέτρινος πάγκος. Τα ευρήματα από το κτήριο είναι βασικά οικιακού χαρακτήρα: εκλεκτά και χονδροειδή αντικείμενα αντιπροσωπεύονταν εξίσου και μεταξύ των μικρών πήλινων ευρημάτων μπορούμε να σημειώσουμε βάρη αργαλειού και στρόβιλους ατράκτου, ένα ζάρι, ένα κουτάλι κ.λπ. Πολλά σιδερένια εργαλεία και ένα πέτρινο αμόνι επίσης βρέθηκαν. Με βάση τα παρόντα στοιχεία, δεν θα ήταν αδικαιολόγητο να ταυτιστεί το συγκρότημα με το σπίτι ενός μεταλλουργού. Η ακριβής ημερομηνία κατασκευής του σπιτιού δεν έχει καθοριστεί ακόμη, αν και ο ανασκαφέας πίστευε ότι χτίστηκε γύρω στο 700 π.Χ. Η πλειοψηφία της κεραμικής, σύμφωνα με τον Δραγώνα, χρονολογείται στον 7ο αι. αιώνας. Η μελανόμορφη κεραμική συνδέθηκε με το στρώμα καταστροφής.

Αψιδωτή δομή 

 Η κεραμική που βρέθηκε σε άμεση επαφή με το λίθινο θεμέλιο ήταν LG. Το γέμισμα πάνω από τη δομή (...)

 Στα βορειοανατολικά της αρχαϊκής κατοικίας ήρθαν στο φως τα κατάλοιπα μνημειώδους αψιδωτής κατασκευής . Έχει μήκος σχεδόν 35 μέτρα και έχει προσανατολισμό περίπου Βορρά-Νότου (η αψίδα στο Βορρά). Παρατηρώντας τα σχέδια και τις φωτογραφίες είναι σαφές ότι ο τοίχος, πλάτους 0,45 μ., έχει δύο όψεις. Ο δυτικός τοίχος, ωστόσο, δεν βρέθηκε, παρά το γεγονός ότι σκάφτηκε μια βαθιά δοκιμαστική τάφρο σε όλο το υποτιθέμενο πλάτος του κτιρίου. Μια άλλη βαθιά τάφρος σκάφτηκε στο δυτικό άκρο της αψίδας αλλά ούτε ίχνη από τη συνέχισή της βρέθηκαν. Η ακριβής ημερομηνία κατασκευής της μακράς αψιδωτής κατασκευής, καθώς και η καταστροφή της δεν μπορούν να καθοριστούν μέχρι να μελετηθεί πλήρως η κεραμική. Ο μακρύς τοίχος περνά κάτω από τον δυτικό αναλημματικό τοίχο του δρόμου και επομένως είναι παλαιότερος. Τα όστρακα που μπόρεσα να εξετάσω μέχρι τώρα φαίνεται να υποστηρίζουν μια χρονολόγηση στην περίοδο LG47. Δεν είναι ξεκάθαρο αν ο μακρύς τοίχος ανήκει σε κτίσμα, οπότε θα έμπαινε στον πειρασμό να τον ταυτίσει με αψιδωτό εκατόμπεδο. Ωστόσο, η αποτυχία αποκάλυψης της δυτικής πλευράς της δομής, καθώς και η προφανής απουσία αναθημάτων, θα πρέπει να υποκινούν την προσοχή. Πράγματι, δεν συλλέχθηκαν σημαντικά ευρήματα κατά την ανασκαφή αυτού του οικοδομήματος, αλλά και πάλι αυτό δεν αποτελεί ασφαλές επιχείρημα αφού το εσωτερικό του κτιρίου ουσιαστικά έμεινε ανεσκαμμένο. Επιπλέον, τα ερείπια του μακριού αψιδωτού τείχους καλύφθηκαν από ένα αμμώδες στρώμα, υποδηλώνοντας καταστροφή από πλημμύρες, όπως η περιοχή πιο ανατολικά. Είναι επομένως πιο συνετό σε αυτό το στάδιο να προσδιορίσουμε τη δομή ως περίβολο ή τοίχο αντιστήριξης που συνορεύει με τη δυτική πλευρά μιας κοίτης ποταμού ή δρόμου

 Ανατολικός ή κύριος τομέας (Σχολικά κτίρια I και IV) 

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

 Περίπου 40 μέτρα ανατολικά του Τομέα Ε, ανασκάφηκε μια εκτεταμένη βιομηχανική συνοικία . Εντοπίστηκαν κτίρια όλων των τύπων (αψιδοειδή, οβάλ, κυκλικά και ορθογώνια), που αντιπροσωπεύουν τουλάχιστον 6 οικοδομικές φάσεις. 

 Όπως και στην Ερέτρια, τα περισσότερα από τα κτίρια βλέπουν προς το Νότο, αν και τα κυκλικά κτίρια ανοίγουν προς τη Δύση και μερικά από τα προηγούμενα καμπυλόγραμμα κτίρια ακολουθούν κατεύθυνση Ανατολής-Δύσης. Η οικοδομική τεχνική είναι εντυπωσιακή, ιδιαίτερα από τις αρχές του 7ου αι. π.Χ. και μετά, οπότε η ντυμένη πολυγωνική τοιχοποιία γίνεται ο κανόνας.

 Οι τοίχοι αποτελούνται από μια πέτρινη βάση και μια ανωδομή από τούβλα από λάσπη. Ωστόσο, το κάτω μέρος της πέτρινης βάσης ήταν αόρατο, δηλαδή αντιπροσωπεύει ένα θεμέλιο κάτω από το δάπεδο. Τα βότσαλα και οι μικρές πλάκες που χρησιμοποιήθηκαν για την εξομάλυνση της επιφάνειας των ποδιών για την τοποθέτηση της ανωδομής από τούβλα από λάσπη έχουν διατηρηθεί αξιοσημείωτα. Εξαιρετική είναι και η κατάσταση διατήρησης των λασπότουβλων σε ορισμένα σημεία. 

Η είσοδος πολλών κτιρίων ήταν εφοδιασμένη με πέτρινο κατώφλι. Αυτό προφανώς οφείλεται στην ανάγκη προστασίας των κτιρίων από πλημμύρες. Φαίνεται ότι οι πλημμύρες γίνονταν όλο και πιο καταστροφικές κατά τον 7ο αι. και τελικά η τοποθεσία έπρεπε να εγκαταλειφθεί. Αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό ορισμένων οβάλ κτισμάτων είναι ότι περιβάλλονταν από περιστύλιο ξύλινων πασσάλων. Διάφοροι περίβολοι τοίχοι χωρίζουν την περιοχή σε τεταρτημόρια και πιθανώς προστάτευαν τα κτίρια από τις υπερχειλίσεις του ποταμού.

Κτίριο Α 

 Το κτίριο Α  ήταν μια κατασκευή σε σχήμα πετάλου με διαστάσεις 7 επί 4,60 μ. Η εσωτερική όψη της θεμελίωσης είναι κτισμένη πολυγωνικά με όρθιες πλάκες, ενώ η εξωτερική όψη αποτελείται από μεγαλύτερους χοντροκομμένους λίθους. Ο τοίχος, που στην κάτοψη φαίνεται σαν κατώφλι  πιθανώς ανήκει σε παλαιότερη οικοδομική φάση. Γύρω από το κτίριο, κατά διαστήματα περίπου. Εντοπίστηκαν 3 μ., έξι ή επτά τρύπες ορθοστάτη που περιβάλλονταν από πέτρινο παρέμβυσμα. Η απόσταση κάθε οπής στύλου ως προς την ελλειπτική πέτρα κυμαίνεται από 0,80-1 m. Αυτά ανήκουν σε «στοά» ή «περιστύλιο». Στο εσωτερικό, εντοπίστηκαν αρκετοί στρογγυλοί λάκκοι σε διάφορα επίπεδα δαπέδου. Κρίνοντας από την ανακάλυψη μέσα στους λάκκους των πυθμένων σιδηρουργίας, αυτά μπορεί να αναγνωριστούν με ασφάλεια ως εστίες σιδηρουργίας για σίδηρο. 

Κτίριο Β-Γ 

 Αμέσως προς τα ανατολικά βρισκόταν μια μεγάλη οβάλ δομή, το Κτίριο Β  διαστάσεων 8,50 επί 4,60 μ. Είχε επίσης προσανατολισμό προς το Νότο και είχε είσοδο περίπου. πλάτος 2 m. Και εδώ παρατηρήθηκαν τουλάχιστον τρεις οικοδομικές περίοδοι: αυτό συνάγεται από τα δύο ή ίσως τρία διαδοχικά επίπεδα δαπέδου αλλά και από την πέτρινη βάση που παρουσιάζει δύο διαφορετικούς ρυθμούς τοιχοποιίας, ένα παλαιότερο με μικρότερους στρογγυλεμένους λίθους και ένα μεταγενέστερο με μεγαλύτερους χονδροειδή ογκόλιθους. .  Στο νότιο μισό του κτιρίου βρέθηκε διπλός κλίβανος κεραμικής , που σχετίζεται με την τελευταία περίοδο χρήσης της περιοχής. 

ΗΡΩΟΝ

Διακοσμητικό από ελεφαντόδοντο

Το 1996 ένα ενδιαφέρον συγκρότημα του 7ου αι. ερευνήθηκε εν μέρει εντός των ορίων του μεγάλου περιβόλου . 

Με βάση τη στρωματογραφία ήταν σε χρήση μετά την καταστροφή του Κτηρίου ΙΑ και σύγχρονη με την περίοδο κατά την οποία ανοίχτηκε μνημειακή είσοδος στο μέσο της δυτικής πλευράς  του περιβόλου. Αποτελούνταν από πολυάριθμα θρυμματισμένα αγγεία (κοτύλαι, κύπελλα και σκύφοι, μικρά μπουκάλια αρωμάτων ή λαδιών, δοχεία έκχυσης κ.λπ.), μερικά από τα οποία έφεραν σημάδια καύσης, και μικρά ευρήματα, μεταξύ των οποίων λίγα μεταλλικά αντικείμενα, στάχτες, κάρβουνο, πυρωμένο ζώο. οστά και θαλάσσια κοχύλια. Βρέθηκαν σε επαφή με μια ορθογώνια πέτρινη πάγκο κατασκευή με διαστάσεις περίπου. 2 επί 0,70 μ., και εν μέρει επικαλύπτει την αψίδα του Κτηρίου ΙΑ. Μία από τις πέτρες του «πάγκου» ήταν ένας πρόχειρα ντυμένος ορθογώνιος ογκόλιθος σε όρθια θέση, που θύμιζε σεμά.

 Ωστόσο, δεν σημειώθηκαν ίχνη ανθρώπινων οστών. Ανάμεσα στα ευρήματα υπήρχε και ένα αποσπασματικό ομοίωμα από τερακότα. Τέτοια μοντέλα εμφανίζονται συνήθως σε ιερά της Ήρας και σπανιότερα σε τάφους. Είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι μοντέλα σκαφών έχουν επίσης βρεθεί σε ένα μάλλον διφορούμενο θρησκευτικό πλαίσιο στην τοποθεσία Παστόλα στις Πιθεκούσσες (πιθανώς σε ιερό της Ήρας που σχετίζεται με λατρεία ηρώων) και χρονολογούνται στα τέλη του 7ου αι. . Είναι πιθανό το σύνολο από τον Ωρωπό να αντιπροσωπεύει κενοτάφιο ναύτη που χάθηκε στη θάλασσα και στη συνέχεια του απονεμήθηκαν ασυνήθιστες τιμές. Παρεμπιπτόντως, πριν από αρκετά χρόνια, ο Β. Πετράκος δημοσίευσε ένα πήλινο ομοίωμα βάρκας που αναφέρεται ότι βρέθηκε στον Ωρωπό και πρότεινε για τεχνοτροπικούς λόγους να χρονολογηθεί στη Γεωμετρική περίοδο.

Η ανακάλυψη σε διάφορες περιοχές εντός του ορθογώνιου περίβολου και σε χωματερές λίγο έξω από ακρωτηριασμένα (;) ειδώλια από τερακότα αλόγων  υπογραμμίζει τον χθόνιο χαρακτήρα των θρησκευτικών δραστηριοτήτων. Επιπλέον, η στρογγυλή κάτοψη του Κτηρίου ΣΤ, που φαίνεται να εξυπηρετούσε θρησκευτικές λειτουργίες, είναι και ενδεικτική χθόνιων λατρευτικών πρακτικών. Η υπόθεση ότι βρισκόμαστε στην παρουσία μιας λατρείας ηρώων του 7ου αι. που διακόπηκε από την κατακρήμνιση της περιοχής λόγω υπερχείλισης του ποταμού είναι δελεαστική αλλά χρειάζεται ακόμα επιβεβαίωση

ΜΕΤΑΛΛΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Σε διάφορες περιοχές του κύριου ανασκαφικού τομέα υπήρχαν ενδείξεις για ποικίλες μεταλλουργικές δραστηριότητες, τόσο στο εσωτερικό των κτηρίων όσο και στις αυλές έξω. Προς το παρόν, τα στοιχεία δείχνουν ότι πραγματοποιούνταν μόνο δευτερεύουσες εργασίες, δηλαδή χύτευση, κατασκευή και σφυρηλάτηση σε αντίθεση με την πρωτογενή τήξη και εξευγενισμό. Στο κεντρικό τμήμα πολλών οβάλ κτηρίων το δάπεδο αποτελούνταν από διαδοχικά στρώματα στάχτης που ήταν πολύ εκτεταμένα για να θεωρηθούν καθαρισμοί κανονικών εστιών. 

ΚΛΙΒΑΝΟΣ ΜΕΤΑΛΛΟΥΡΓΙΑΣ

 Ωστόσο, από την προκαταρκτική εξέταση των σκωριών από τον Doonan, είμαστε αρκετά βέβαιοι ότι ο σίδηρος δεν ήταν το μόνο μέταλλο που κατασκευάστηκε στον Ωρωπό. Υπάρχουν επίσης στοιχεία για χύτευση χαλκού-χαλκού που έρχεται με τη μορφή μεγάλων τεμαχίων απορριμμάτων από χύτευση ή που μπορεί ακόμη και να είναι κομμάτια σπασμένου πλινθώματος. Η ανάλυση της συγκεκριμένης ομάδας σκραπ στο Εργαστήριο του Εθνικού Μουσείου επιβεβαιώνει αυτή την άποψη. 

Πρωτοαττικός κρατήρας ανασκαφή Ωρωπού

Η μεγαλύτερη συγκέντρωση σκωρίας στην τοποθεσία εμφανίζεται στην περιοχή Δυτικά, Βόρεια και Νότια του μεγάλου ορθογώνιου περιβόλου. Βρέθηκαν επίσης ορυκτά σιδήρου στη φυσική τους κατάσταση Κοιτάσματα τέφρας, μεγάλες ποσότητες ξυλάνθρακα και καμένα κουκούτσια ελιάς, σκωρίες ακαθόριστης προέλευσης, καμένες μάζες αργίλου από την ανωδομή των κλιβάνων, σβώλοι άψητου πηλού (ίσως χρησιμοποιείται για την περιοδική επισκευή των μεταλλουργικών εγκαταστάσεων), λάκκοι κάθε είδους. 

ΤΑΦΕΣ

Απαιτείται αρκετή δουλειά ακόμα για να παρουσιαστεί μια συνεκτική αναφορά των ταφικών εθίμων στον Ο.Σ.Κ. ιδιοκτησία. Επομένως, η περίληψη που ακολουθεί είναι δοκιμαστική και αναμφίβολα θα χρειαστεί αναθεώρηση στο εγγύς μέλλον. Γύρω από τα κτίρια και στη μέση του χώρου εργασίας βρέθηκαν περίπου 30 τάφοι (που αναγράφονται στο σχέδιο με λατινικούς αριθμούς), που ανήκαν κυρίως σε παιδιά. Η πλειοψηφία είναι σύγχρονη με την περίοδο χρήσης της βιομηχανικής συνοικίας. Να σημειώσω, ωστόσο, ότι ορισμένοι από τους βαθείς λάκκους που ο ανασκαφέας νόμιζε ότι ήταν τάφοι φαίνεται να συνδέονταν με μεταλλουργικές δραστηριότητες.

Τα παιδιά θάβονταν κατά κανόνα σε χοντρά πιθάρια ή σε πίθους  ή, ειδικότερα, σε φρεατικούς τάφους. Μεταξύ των κτιρίων Α και Β-Γ (ΧΙα) εντοπίστηκε σκελετός, πιθανότατα νεαρού (;) ατόμου, τοποθετημένου σε συσπασμένη θέση. Το περίεργο χαρακτηριστικό αυτού του τάφου είναι ότι κατά την ανασκαφή δεν εντοπίστηκαν ούτε φρεάτιο ούτε ταφικά κτερίσματα. Τα ταφικά δοχεία των ταφών των παιδιών ήταν συνήθως τοποθετημένα στο πλάι και το άνοιγμα συχνά σφραγιζόταν με μια πέτρινη πλάκα ή τον πυθμένα ενός μεγάλου σπασμένου αγγείου . 

Εκχυτρισμοί ανασκαφή Ωρωπού

Οι τεφροδόχοι τοποθετούνταν σε έναν άξονα, ο οποίος μπορούσε να είναι είτε ρηχός και χονδρικά ωοειδές σχήμ, είτε βαθύ (μεταξύ 1-1,50 m) κυλινδρικό ή χονδρικά κωνικό σχήμα . Ο ανασκαφέας ανέφερε ότι μερικοί αμφορείς ή μεγάλα χονδροειδή αγγεία περιείχαν ανθρακωμένα υπολείμματα, συμπεριλαμβανομένων οστών: μερικά από αυτά μπορεί να αντιπροσωπεύουν αποτέφρωση ενηλίκων, αν και θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί μέχρι να απολυθούν τα οστά εξετάζεται από ειδικούς. Μερικοί λάκκοι ήταν προφανώς άδειοι και άλλοι περιείχαν λίγα μικρά αγγεία αλλά όχι τεφροδόχο , γεγονός που θα μπορούσε να υποδηλώνει ότι βρισκόμαστε όντως σε παιδικές ταφές, τα οστά των οποίων δεν διατηρήθηκαν. Αρκετά συχνά, οι τάφοι σημαδεύονταν από ένα σωρό πέτρες .

Ανασκαφή Ωρωπού

 

ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Όπως φάνηκε από τη σύντοµη και επιλεκτική παρουσίαση των δεδοµένων, οι ανασκαφές στη

Σκάλα Ωρωπού θα συµβάλουν στην αποσαφήνιση πολλών σκοτεινών ζητηµάτων γύρω από

την αρχαία τεχνολογία και την πρώιµη µεταλλοτεχνία ειδικότερα. Από την άλλη µεριά, η

παρουσία στον Κεντρικό Τοµέα λατρευτικών κτιρίων και κάποιων αναθηµάτων στο χώρο

Πίθος ανασκαφή Ωρωπού

που περικλείεται από το µεγάλο ορθογώνιο περίβολο δίνει τη δυνατότητα διερεύνησης της

σχέσης που αναµφίβολα υπήρχε κατά την αρχαιότητα ανάµεσα σε ιερά και εργαστήρια.

Πράγµατι, µολονότι έχουν προκύψει σαφείς ενδείξεις για λατρευτικές εκδηλώσεις εντός των

ορίων του µνηµειακού περιβόλου, εντούτοις µένει να εξακριβωθεί η ακριβής φύση των

εκδηλώσεων αυτών και η σχέση που υπάρχει µε τις παράλληλες βιοτεχνικές δραστηριότητες

και τις γειτονικές παιδικές ταφές.

ανασκαφή Ωρωπού

Τα κινητά ευρήµατα υπογραµµίζουν τον ευβοϊκό προσανατολισµό των Ωρωπίων, καθώς ένα

µεγάλο ποσοστό από τα τροχήλατα αγγεία είναι ευβοϊκής τεχνοτροπίας. Αυτό, καθώς και ο

ενεπίγραφος δίσκος που µνηµονεύεται παραπάνω, αποτελούν αδιάψευστη µαρτυρία των

στενών σχέσεων που διατηρούσαν οι Ωρώπιοι µε τους Ευβοείς, και ιδιαίτερα µε τους

Ερετριείς. Τα νέα ευρήµατα δίνουν βάση τόσο στις αποσπασµατικές γραπτές µαρτυρίες

(σύµφωνα µε τον Νικοκράτη (Ερε]τριέων κτί[σµα είναι τον Ω]ρωπόν) (FGrHist. 376 F1) και

τον Στ. Βυζ. λ. Γραία = πόλις Ερετρίας) όσο και στην παλαιότερη υπόθεση ορισµένων

µελετητών περί κυριαρχίας της Ερέτριας επί του Ωρωπού, καθώς και στην πιο πρόσφατη του

D. Knoepfler, σύµφωνα µε την οποία ο προκλασσικός Ωρωπός υπήρξε αποικία των

Ερετριέων.

Βέβαια δε λείπουν οι αποµιµίσεις Κορινθιακών αγγείων, αλλά και τα Πρωτοαττικά,

ορισµένα από τα οποία φαίνεται ότι είναι προϊόντα του τοπικού εργαστηρίου.

Παράλληλα, τα λιγοστά φοινικικά και αιγυπτιάζοντα πολύτιµα αντικείµενα, όπως χάνδρες

από υαλόµαζα και φαγεντιανή, σφραγίδες και ψήφοι από ηµιπολύτιµους λίθους, καθώς και

ο σκαραβαίος που µνηµονεύτηκε παραπάνω, καθώς και τα εισαγµένα Ανατολικοιωνικά

αγγεία αποτελούν τεκµήρια επαφών και µε την Ανατολική Μεσόγειο.

∆εν είναι ακόµη σαφής ο προορισµός όλων των οικοδοµηµάτων. Ορισµένα από αυτά

χρησίµευαν µε βεβαιότητα ως εργαστήρια µεταλλοτεχνίας. Αυτό πιστοποιείται από τους

διάσπαρτους µεταλλευτικούς κλιβάνους τόσο έξω όσο και µέσα στα οικοδοµήµατα (λ.χ. στο

εσωτερικό του ελλειψοειδούς Α), καθώς και από τα πολυπληθή απορρίµµατα εκκαµίνευσης

που είναι σπαρµένα σε όλους τους χώρους της ανασκαφής. Από τις αναλύσεις των σκωριών

που πραγµατοποιήθηκαν στο Κέντρο Αρχαιοµετρίας του ∆ηµόκριτου από τον R. Doonan µε

τη βοήθεια του Γ. Μπασιάκου, καταδείχτηκε ότι κατασκεύαζαν σιδερένια και χάλκινα

αντικείµενα, ενώ προέκυψαν ενδείξεις και για πρωτογενή κατεργασία χαλκού. Ανάµεσα στα

ευρήµατα συγκαταλέγονται αρκετά πήλινα ακροφύσια κλιβάνων (tuyËres).

Τα σιδερένια εργαλεία αποτελούν µία από τις πιο σηµαντικές κατηγορίες κινητών

ευρηµάτων. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα σύνολο από 70 περίπου σιδερένια

µαχαίρια και εργαλεία (κυρίως µικρές αξίνες διαφόρων µεγεθών) που βρέθηκε κατά την

ανασκαφική περίοδο του 1998. Ανάµεσά τους συλλέχτηκαν µερικά ασηµένια και χάλκινα

κοσµήµατα, καθώς και χάνδρες από υαλόµαζα και φαγεντιανή, προφανώς εισαγµένες από

την Ανατολή.

Στον ίδιο χώρο φαίνεται ότι λειτουργούσαν παράλληλα και εργαστήρια αγγειοπλαστικής.

∆ύο από τα κυκλικά οικοδοµήµατα (Η και Ι∆) φαίνεται ότι χρησίµευαν ως κεραµικοί

κλίβανοι ενώ βρέθηκαν και τρεις παρόµοιοι κλίβανοι µε δίδυµους θαλάµους καύσης. Η

καύσιµη ύλη των κλιβάνων αυτών ήταν κουκούτσια από αγριελιές, που βρέθηκαν σε ικανές

ποσότητες, τελείως πυρακτωµένα.

Τα πολυάριθµα τεκµήρια για την ενασχόληση των ευβοέων µε τη µεταλλοτεχνία (Καστρί,

Λευκαντί, Ερέτρια, Πιθηκούσσες) ενισχύουν την επικρατούσα σήµερα άποψη ότι ένα από τα

βασικά κίνητρα που τους οδήγησαν αρχικά στην Ανατολή και τη Χαλκιδική, και στη

συνέχεια στη ∆ύση, ήταν το εµπόριο µετάλλων. Κάτι τέτοιο συνάγεται και από το εδάφιο της

Οδύσσειας όπου η Αθηνά µεταµφιεσµένη ως Μέντης, αφηγείται στον Τηλέµαχο ότι έφθασε

στην Ιθάκη καθ' οδόν προς την Τεµέση όπου πηγαίνει για να ανταλλάξει σίδερο µε χαλκό

(Οδ. α, 182-184· πλέων ἐπὶ οἴνοπα πόντον ἐπ᾿ ἀλλοθρόους ἀνθρώπους / ἐς Τεµέσην,

µετὰ χαλκόν, ἄγω δ᾿ αἴθωνα σίδηρον). Η υπόθεση του Μ. Σακελλαρίου ότι κάτοικοι της

Γραίας πήραν µέρος στις πρώτες εξορµήσεις των Ευβοέων στη ∆ύση αποκτά σήµερα και

αρχαιολογικά ερείσµατα. Με βάση όλα τα παραπάνω ενισχύεται η άποψη που διατύπωσαν

kατά καιρούς αρκετοί µελετητές, ότι δηλαδή οι Γραίοι πρέπει να συµµετείχαν στην ίδρυση

των πρώτων ευβοϊκών αποικιών στη ∆ύση, ήρθαν σε επαφή µε τους αυτόχθονες κατοίκους

της Ιταλικής χερσονήσου και τελικώς όλοι οι Έλληνες έγιναν γνωστοί στη ∆ύση ως Graii,

Geci.

ανασκαφή Ωρωπού

Η παρουσία πολυάριθµων επάλληλων περιβόλων της Γεωµετρικής και πρώιµης αρχαϊκής

περιόδου στον Ωρωπό επιτρέπει την διατύπωση ορισµένων σκέψεων. Η συνήθεια αυτή

προφανώς απηχεί έναν τρόπο κοινωνικής οργάνωσης που φαίνεται ότι ήταν ιδιαίτερα οικείος

στην γειτονική Εύβοια. Οι ανασκαφές του Π. Θέµελη, της Α. Ανδρειωµένου και των

Ελβετών στην Ερέτρια έφεραν στο φως τις τελευταίες δεκαετίες αποσπασµατικά

αρχιτεκτονικά λείψανα της Γεωµετρικής περιόδου. Σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις τα

στεγασµένα οικοδοµήµατα, συνήθως ελλειψοειδούς µορφής, πλαισιώνονται από περιβόλους.

Αυτή η παρατήρηση ισχύει και για το ιερό του Απόλλωνος ∆αφνηφόρου, και ήταν ένας από

τους λόγους που µε είχαν οδηγήσει το 1987 στην αµφισβήτηση της στερεότυπης άποψης ότι

η παρουσία ενός µεταγενέστερου αστικού ναού σε µία συγκεκριµένη θέση προϋποθέτει ότι ο

τα παλαιότερα αρχιτεκτονικά λείψανα στον ίδιο χώρο θα πρέπει επίσης να θεωρηθούν

λατρευτικά. Παρόµοιοι περίβολοι φαίνεται ότι χαρακτηρίζουν και τη γειτονική ΞερόποληΛευκαντί, καθώς και την Κύµη, αλλά και αποµακρυσµένες περιοχές, όπως την Παλαιά

Σµύρνη.

Πώς εξηγείται η παρουσία των περιβόλων αυτών; Μία εξήγηση είναι ότι παρείχαν προστασία

από τις συχνές πληµµύρες από τους χειµάρρους και τα ποτάµια που διέρχονταν µέσα από

τους οικισµούς. Είναι γνωστό ότι στο σηµείο της µετέπειτα ∆υτικής Πύλης, οι Ερετριείς, στις

αρχές του 7ου αι., εξέτρεψαν την κοίτη του ποταµού που διερχόταν µέσα από την

κατοικηµένη ζώνη. Η εικόνα της γεωµετρικής Ερέτριας σύµφωνα µε την γνωστή

αναπαράσταση του Kl. Krause µπορεί να εφαρµοστεί και στην περίπτωση του Ωρωπού. Στην

Ερέτρια οι γεωλογικές έρευνες έδειξαν ότι πολλά αποξηραµένα ρεύµατα διαµορφώθηκαν από

τον 7ο αι. και εξής σε οδικές αρτηρίες. Κάτι παρόµοιο παρατηρήθηκε και στον Ωρωπό.

Όµως η προστασία από τις πληµµύρες δεν πρέπει να είναι ο µόνος λόγος της παρουσίας των

περιβόλων. Οι έρευνες στον Ωρωπό έδειξαν ότι η εικόνα που παρατηρείται στον Κεντρικό

Τοµέα, επαναλαµβάνεται στο ∆υτικό. Φαίνεται δηλαδή ότι έχουµε να κάνουµε µε αυτόνοµες

οικιστικές µονάδες, τις οποίες θα µπορούσαµε να αποκαλέσουµε οίκους. 

πήλινο από την ανασκαφή του Ωρωπού

.Από τις ανασκαφές του Ωρωπού διαφαίνεται ότι µέσα στα πλαίσια του κάθε οίκου υπήρχε

αυτονοµία τόσο σε οικονοµικό όσο και σε θρησκευτικό επίπεδο. Για παράδειγµα, κάθε

νοικοκυριό φαίνεται ότι είχε κατά περιόδους δική της ανεξάρτητη κεραµική παραγωγή.

Ωστόσο, οι δραστηριότητες που σχετίζονται µε τη µεταλλοτεχνία χαρακτηρίζουν µόνον τις

οικογένειες που κατοικούσαν στον Κεντρικό Τοµέα, ενασχόληση που ασφαλώς τους

προσέδιδε µεγαλύτερο πλούτο, δύναµη και κύρος. Οι λατρευτικές εκδηλώσεις των

οικογενειών που κατοικούσαν στη συγκεκριµένη περιοχή πρέπει να είχαν ως αποδέκτες την

Αλία Νύµφη, θεά προστάτιδα των ναυτικών, της οποίας η λατρεία µαρτυρείται επιγραφικά

στον Ωρωπό κατά την Ελληνιστική περίοδο, αλλά και τους αδελφούς της, τους Τελχίνες, δηλ.

τους δαίµονες που είχαν σχέση µε τη µεταλλοτεχνία. Η λατρεία του ήρωος στο µεγάλο

περίβολο του κεντρικού τοµέα φαίνεται ότι έχει το παράλληλό της στον περίβολο του

∆υτικού τοµέα.

Σε κάθε οικιστική µονάδα, ένα από τα οικοδοµήµατα πρέπει να ήταν η κύρια κατοικία, και τα

λοιπά οικοδοµήµατα πρέπει να ήταν χώροι εργασίας και λατρείας. Το αν κάποιος ή κάποιοι

οίκοι ξεχώριζαν από τους υπόλοιπους είναι µάλλον πρόωρο να επιχειρήσουµε να το

διαπιστώσουµε. 

ανασκαφή Ωρωπού

Η παραπάνω πρόταση επιτρέπει να κατανοήσουµε καλύτερα την διαδικασία γένεσης του

ιερού του Απόλλωνος ∆αφνηφόρου στην Ερέτρια, που σύµφωνα µε παλαιότερη άποψή µου

ήταν αρχικά ο πυρήνας της αριστοκρατικής συνοικίας της πόλης που µετεξελίχτηκε σε ιερό

της πολιούχου θεότητας. Ορισµένα κτήρια προορίζονταν για κατοικίες της αριστοκρατικής

τάξης, άλλα χρησίµευαν ως χώροι εργασίας (λ.χ. εργαστήριο για την κατασκευή χάλκινων

αντικειµένων). Τον ίδιο ´διπολισµόª παρατηρούµε, όπως είδαµε, στη βιοτεχνική συνοικία

των Πιθηκουσσών (αψιδωτή κατοικία, ελλειψοειδή ή ορθογώνια εργαστήρια

µεταλλοτεχνίας).

Φαίνεται συνεπώς ότι η σύνθετη κοινωνική οργάνωση οδήγησε σταδιακά, από το 2ο

 µισό του 8ου αι., στην εξειδίκευση των οικοτεχνικών ή βιοτεχνικών δραστηριοτήτων στα πλαίσια του

οίκου. Αναµφίβολα, η εξέλιξη υπήρξε αργή. Από τον αψιδωτό

µνηµειώδη αριστοκρατικό οίκο του 10ου π.Χ. αι. στο Λευκαντί, όπου όλες οι δραστηριότητες

βρίσκονται συγκεντρωµένες κάτω από την ίδια στέγη έως την αρχαϊκή οικία µε την παστάδα

του Ωρωπού διανύθηκε µία µεγάλη πορεία, από την οποία ακόµη µας λείπουν οι συνδετικοί

κρίκοι. Οι ανασκαφές του Ωρωπού συµβάλουν ως ένα βαθµό στη γεφύρωση αυτού του

κενού.

ΑΛ. ΜΑΖΑΡΑΚΗΣ ΑΙΝΙΑΝ

∆ιευθυντής ανασκαφής Ωρωπού

Αναπλ. Καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας

Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας

Σχολή Επιστηµών του Ανθρώπου

Τµήµα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Αργοναυτών και Φιλελλήνων,

Βόλος 38221

e-mail: amaza@ha.uth.g

ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ ΒΙΝΤΕΟ  ΜΕ ΘΕΜΑ  ΤΗΝ ΑΝΑΣΚΑΦΗ ΤΟΥ ΩΡΩΠΟΥ.

ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΟΣ ΩΡΩΠΟΣ PODCAST